İfrat ve Tefrit Ne Demek?

Gündelik hayatta sıkça kullandığımız iki kelimedir; ifrat ve tefrit. Çift kullanımların manalarını aklımızda yine çift olarak tutarız. Bu yüzden tekinin anlamını bilmeyiz. Muhtemelen ifrat ve tefrit nedir diye sorulsa vereceğimiz cevap “aşırılık” olacaktır. Bu kısmen doğrudur. Ama aşırılığın hangi türleri? Ve bunların arasındaki farklar nelerdir, çoğu zaman bilmeyiz. Şimdi kısaca iki kelimenin kökenlerine ve aralarındaki farklara değinelim.

Her iki kelimenin de kökeninin Arapça olduğunu görüyoruz.  Dahası iki kelime de Arapça aynı kökten türemiş. Arapça, f-r-t kökünden türemelerine rağmen farklı bablardan geliyorlar.

F-r-t kökünde; “ileri gitmek, ileri gitmesine neden olmak” anlamı söz konusu.

Tefrit; “farata” kökünün, “farrata” şeklinde telaffuz edilen “tefil” babından gelen bir mastardır. “Geride kalma, eksik ve yetersiz olma, ihmal etme” anlamlarına sahiptir. Asıl anlamının mantiki eşdeğeridir. “Aşırı derece geride kalma, hiçbir eylemde bulunmama” gibi durumlar için kullanılır.

İfrat ise; yine “farata” kökünün, “efrata” şeklinde telaffuz edilen “ifal” babından türemiş bir mastardır. “Haddi aşma, abartma, azma, aşırılık” şeklinde bir anlama sahiptir. Bu da “bir şeyde çok ileri gitme, fazlaca eylemde bulunma” gibi anlama gelir.

İki kelimede ifrat/tefrit şekilden beraber kullanılır. Türkçede tam ya da farklı karşılıkları yoktur. Kullanım örneklerine bakacak olursak;

• İfrat ve tefritten uzak durun. (Hz. Muhammed)
• Sanat, ifrat ve mübalağanın bir örneğidir. (Ahmet Haşim)
• Kiminde mâni-i tefrit yok, ne müşkül dert. (Muallim Naci)

Son olarak tefrit kelimesinin olmasa da ifrat kelimesinin bir sıfat olarak kullanımı vardır; “müfrit.” Kök ve bab itibariyle hem tefrite hem de ifrata kaçan kimseye fark gözetmeden kullanabilmeye müsait olsa da halk içinde sadece “ifrata kaçan kimse” için kullanılan bir sıfattır.