İkisini de Dene Tarafını Seç; Sinema mı? Tiyatro mu?

Bu yazımızda çok uzun yıllardır insanları eğlendiren, düşündüren ve hayatlarını öyle veya böyle etkileyen görsel sanatların iki dalını sinema ve tiyatroyu ele alacağız. Her ne kadar ortak özellikleri çok olsa da sinema ve tiyatro arasında çok fazla fark vardır.

Tiyatro Nedir?

İlk olarak tiyatro ve sinemanın sözlükte nasıl karşılandığında bakalım. Komedi veya dram gibi eserlerin hazırlanmış bir sahnede dekor ve kostümler kullanılarak, rollerini ve konuşmalarını hıfzetmiş oyuncular tarafından sahnelenmesine tiyatro denir. Aslen Yunanca kökenli bir kelime olsa da dilimize İtalyancadan geçmiştir.

Sinema Nedir?

Sözlüklerde şöyle tarif edilir; herhangi bir hareketi düzenli aralıklara bölerek bunların resimlerini belirleme ve bunları gösterici yardımıyla bir ekran veya perdeye yansıtarak hareketi yeniden oluşturma işi. Ben yazarken yoruldum bu nasıl tarif böyle dediğinizi duyar gibi oldum. O yüzden siz boş verin sözlüklerde geçen tanımları sinema iki nokta üst üste hareketli görüntülerin önce kaydedilip sonra da bir yere yansıtılmasıdır diye aklımızda kalsa yeter. Bu kelime dilimize Fransızcadan geçmiştir.

“Neymiş bu sinema ve tiyatro arasındaki farklar” diyenleri buraya alalım.

Tarihsel Serüvenleri

Gelelim tarihsel süreçlerine, bu iki öz kardeşten yaşça daha büyük olanı yani tiyatro asırlardır toplumları eleştirmek, değiştirmek yani onlara ayna olmak için sahnelenmiştir. Sahnelenen bu oyunları müzikli ve müziksiz olmak üzere 2 başlık altında ele alabiliriz. Bunlardan müziksiz olanlarını da üç başlıkta ele alabiliriz -ki tiyatro denildiğinde akla ilk gelenler bunlardır; trajedi, komedi, dram. Müzikli türleri de şöyle sıralayabiliriz opera, operet, müzikal, pandomim bale, revü ve skeç. Buraya tıklayarak tiyatronun tarihi hakkında detaylı bilgiye ulaşabilirsiniz.

Sinemaya yani küçük kardeşe gelecek olursak onun abisi gibi yüzyılları aşan bir tarihi yok. Sinemanın tarihini Lumiere kardeşlere yani 1895’lere dayandırmak mümkündür. Bugünden sonra sinema hızlı bir gelişim gösterdi. İlk etapta ses kaydı alınmıyorken I. Dünya Savaşı sonrası sesli kayıtlarla beraber bugünkü anlamda filmler yayınlanmaya başladı.

Sinemanın yaklaşık 130 yıllık serüveninde farklı türlerde sayısız film çekildi. Hafızamızı şöyle bir yokladığımızda tek cümleli kahramanlarla dolu aksiyon filmleri, acımasız çete üyelerinin işlediği suçları konu alan mafya filmleri gibi olayların yüksek hızlarda aktığı yapıtların yanında bir de son derece ciddi, yavaş ama çok daha gerçekçi dramaları hatırlarız. Ülkemizde en çok sevilen türler bunlar olsa da insanımızın en sevdiği tür daima komedi olmuştur.

Tiyatro ve sinema hakkında genel bir malumatımız olduysa artık bu ikisi arasındaki farklara yakından bakabiliriz. Sinema ve tiyatro arasındaki farkların en önemlisi birinin canlı sergilenmesi diğerinin ise kayda alınarak gösterilmesidir. Birisine çekim sonrası istediğiniz gibi müdahale edebilirsiniz -ki kurgu bir  sinema filminin en önemli süreçlerinden biridir. Tiyatroda ise her şey canlıdır bu yüzden hataya yer yoktur her şey önceden ayarlanmalı, roller ve konuşmalar harfiyen ezberlenmelidir. Olur da bir oyuncu rolünü ya da diyaloğunu unutursa suflör devreye girer ve izleyicilerin duyamayacağı şekilde oyuncuya sufle verir. Zannedilenin aksine sinema filmlerinde de oyuncular rollerini ve konuşmalarını ezberlerler fakat bitmek bilmeyen hazırlıklar, provalar sinemada yoktur. Yani sinema filminde oyuncular rollerini ön bellekte tutsalar yeterli olur ama tiyatro için arka bellekte tutmaları gerekir.

Tiyatro ve sinema arasındaki farklar

• Sinema da görüntü efektleri kullanılabilir, günümüz teknolojisiyle hayal edebildiğiniz hemen her şeyi sinema perdesine aktarabilme fırsatına sahibiz. Fakat tiyatroda görüntü efektleri kullanmak mümkün değildir. Kullanılabilirse de buna tiyatro denilebilir mi bilmiyorum.
• Tiyatroda nadir de olsa oyuncular hata yapabilir ve buralarda doğaçlama yoluyla telafi yoluna giderler fakat sinema canlı olmadığı için hata yapılsa bile bölüm tekrar çekilir. Her ne kadar bazı yönetmenler doğaçlamalara yer vermeyi sevse de sinemada senaryoya bağlılık esastır.
• Tiyatro sahnede sergilenirken, sinema perdede gösterilir.
• Bazı tiyatrolarda 4. duvar yıkılarak sahne ile izleyici etkileşime geçebilir. Sinemada zaman zaman oyuncular izleyiciye yönelik bir şeyler söyleyebilirler fakat izleyicinin böyle bir şansı yoktur.

• Tiyatroyu her yerde izleyemezsiniz fakat sinema filmini istediğiniz her yerde izleyebilirsiniz.
• Binlerce kere oynanmış aynı tiyatro eserinin dahi her sahnesi biriciktir fakat sinemada her tekrar birbirinin kopyasıdır. Aynı film birkaç kez izlenebilir ama aynı tiyatro sayısız kez izlenebilir.
• Sinema filmlerinde zaman ve mekan kısıtlaması bulunmaz Kanada’da çekilen bir sahnenin hemen arkasına Avustralya’da çekilmiş bir sahneyi koyabilirsiniz fakt tiyatroda zaman ve mekan kısıtlıdır. Her şey orada ve şimdi olmaktadır.
• Sinemada binlerce figüranın rol aldığı filmler vardır. Tiyatro ise kısıtlı bir oyuncu kadrosuyla sahnelenir.
• Sinemada olay örgüsü tiyatroya göre daha komplekstir.
• Sinema filmi için bol sıfırlı banka hesaplarına ihtiyacınız vardır. Tiyatro için birkaç sıfır yeterli olacaktır. Bu durumun bir sonucu olarak sinemada maddi kaygılar ön plandayken tiyatroda ise sanat ön plandadır.
• Tiyatroda oyunculuğu kötü olanlar kendilerine yer bulamaz ama yeteri kadar güzel ya da yakışıklı olan kötü oyunculara sinemada her daim yer vardır.

Bu kadar fark varsa bu ikisinin ortak neyi var diyenler için aşağıya bakabilirsiniz.

Tiyatro ile Sinema Arasındaki Benzerlikler

• İkisi de görsel sanat dalıdır.
• İkisinde de oyuncular, kostüm, mekan, zaman ve senaryo vardır.
• İkisinin de dram, komedi, trajedi gibi ortak türleri vardır.
• İkisi de evrensel unsurlar barındırır. Bundandır ki Shakespeare oyunları, western filmleri hâlâ izlenir.
• Tiyatroda oyuncuların performansı çok daha önemli olsa da sinemada da oldukça önemlidir.