Sanatını İnsana Adayan İki Yazar; Balzac ve Zweig

Türü ne olursa olsun fark etmez, her sanat kendi alanında bir şekilde insanı hedef alır. İnsan sorunsalını analiz eder ve cevaplar üretmeye çalışır. Görsel sanatlardan edebiyata, plastik sanatlardan müziğe kadar hemen her disiplin insanı farklı bir cepheden ele alarak anlamlandırmak ve evrenselleştirmekle uğraşır.

Balzac ve Zweig, sanatlarını insana adayan tarihin en büyük edebiyatçılarından sadece ikisidir. Aralarındaki ilk fark Balzac’ın Fransız bir Hristiyan ve Zweig’in de Avusturyalı bir Yahudi olmasıdır. Buna karşın yaşadıkları devirler her ne kadar farklı olsa da ikisinde de din taassubu göremeyiz. Balzac, parayı, alkolü ve lüksü sevmesiyle profan bir tutum arz ederken, Zweig, radikal hümanist fikirleriyle dini aşağılar. Balzac, dinini açıkça inkâr etmese de, Zweig, toptan din karşıtlığını çekinmeden itiraf eder.

Balzac’ın insanı sanatının merkezine alma sebebi; yaşadığı çağdaki devrimler ve ardı arkası kesilmeyen yeni dünya görüşleridir. Aynı zamanda toplumdaki eşitliği engelleyen aristokrasi ve halkın refahını asla düşünmeyen monarşi… Zweig’in insana yönelme sebebi de çok farklı değil. Birinci ve ikinci dünya savaşlarının hem halkta hem de entelektüel camiada yarattığı köklü krizler ve holokost eli vicdanında yaşayan bu aydını, insanın değerini ispatlamaya mecbur bırakmış.

Her ne kadar ikisi de kalemlerini insan adına kullanmış ve insani problemleri teşhis etmeye çalışmışlarsa da yaklaşım tarzları farklıdır. Balzac insanı toplum içinde ele alır. Toplumsal meseleler üzerinden insan gerçeğiyle yüzleşir. Zweig ise bizzat karakterlerinin ruh dünyalarına yelken açarak, bireysel bazda değerlendirmelerde bulunur. Psikolojik tahlilleri ve karakter analizleriyle insana, insan olmayı anlatmaya çalışır. Bu anlamda Balzac bütün ile Zweig bütünü oluşturan parçalar ile uğraşır. Aradaki farkı bir örnekle açıklamak gerekirse, Balzac’ın romanlarında konu arka sokaklardır. Ama Zweig’in romanlarında arka sokaklarda yaşayan insanlar.

Üslupları her ikisinin de neredeyse aynıdır. Sadece meseleleri ele alış tarzlarındaki ayrılık kısmi üslup farklılıklarına neden olur. Mesela Balzac’ın Goriot Babası’nı okuyucu her şeyiyle tanıyamaz. Aklında bazı soru işaretleri kalır. Ama Zweig’in Edith’iyle ilgili en ufak ayrıntıları bile öğrenir. Her şeyiyle zihninde tam bir karakter profili oluşur. Bunun sebebi Balzac’ın, Goriot Baba’nın durumunu sosyal açıdan incelemesi ve Zweig’in de Edith’in iç dünyasından çıkmamasıdır. Haliyle Balzac’ta betimlemeler, izahlar, analizler ve ayrıntılar olaylara yönelirken, Zweig’de doğrudan kişinin benliğini hedef alır.

Hayatlarına baktığımızda talihsizlik açısından ikisinin de aynı kaderi paylaştığını görürüz. Balzac bir türlü istediği parayı elde edemez, kumar borçlarıyla cebelleşir. Zweig, sürgün bir hayat yaşar, askeriyenin elinden köşe bucak kaçarak yaşamını sürdürür. Balzac, daha fazla yazabilmek için kendini çürütürken, Zweig, insanlığa karşı duyduğu ümitsizliğin altında ezilir. Balzac, aşırılıklarının kurbanı olarak hayata veda ederken, Zweig, yaşamına kendi elleriyle son verir.

Bugün iki yazarın da geride bıraktığı hacimli külliyatlara sahibiz. Balzac ölmeden kendi eserlerine İnsanlık Komedyası deyip gitmiş. Zweig’in külliyatına bir isim veren olmamış. Sence bu kıymetli ve epey yekûn tutan kitaplara ne ad vermeliyiz?